𝙒𝙖𝙖𝙧𝙤𝙢 𝙜𝙞𝙣𝙜 𝙟𝙚 𝙙𝙖𝙣 𝙣𝙞𝙚𝙩 𝙚𝙚𝙧𝙙𝙚𝙧 𝙬𝙚𝙜?
Geloof me, dat heb ik mezelf honderden keren opnieuw afgevraagd. Maar naast wat gestotter over 'geen geld, geen plan, geen moed, ja stom', kwam ik vaak niet. Tot ik leerde over de polyvagaal theorie. Met deze theorie snapte ik eindelijk dat niet de 'weldenkende ik' aan het roer stond, maar iets anders het voor mijn gevoel van me overnam. Dat er woorden voor waren zoals:
𝗛𝘆𝗽𝗲𝗿𝗮𝗿𝗼𝘂𝘀𝗮𝗹: constante alertheid om zijn stemming te peilen
𝗗𝗶𝘀𝘀𝗼𝗰𝗶𝗮𝘁𝗶𝗲: terugtrekken en verdoven tijdens conflicten
Hierdoor bleef ik gevangen in angst en kon niet helder nadenken of plannen om de relatie te verlaten.
Heb jij ook ervaren dat je lichaam constant op scherp staat, zelfs lang nadat het misbruik is gestopt?
De polyvagaaltheorie, zoals uitgelegd door therapeut Deb Dana (en Stephen Porges, bedenker van deze theorie), laat zien hoe dat komt. Ons zenuwstelsel checkt voortdurend is het veilig hier? En dat bepaalt hoe we ons voelen en reageren.
Voor slachtoffers van narcistisch misbruik kan dit betekenen dat je vaak in vecht-, vlucht- of bevriesmodus zit. Het goede nieuws? Met bewustzijn, lichaamsgerichte oefeningen en veilige relaties kun je je ventrale vagus versterken en weer rust en verbinding ervaren. De Amerikaanse therapeut Deb Dana legt in haar Beginner’s Guide to Polyvagal Theory (2023) uit hoe ons zenuwstelsel ons voortdurend helpt om veilig te blijven en verbinding te maken met anderen. Hier deel ik haar inzichten met je:
Waarom de polyvagaal-theorie relevant is
Narcistisch misbruik tast niet alleen het zelfbeeld aan, maar ook het autonome zenuwstelsel. Slachtoffers leven vaak in een voortdurende staat van waakzaamheid: vechten, vluchten of bevriezen. De polyvagaal-theorie biedt een helder kader om te begrijpen wat er in lichaam en brein gebeurt, én om stap voor stap de weg terug te vinden naar rust, verbinding en veerkracht.
- Veiligheid eerst
Ons autonome zenuwstelsel (ANS) checkt onbewust voortdurend: Is het veilig hier?
Dit gebeurt automatisch en beïnvloedt hoe we ons voelen en reageren. Dit noemen we neuroceptie.
- Drie manieren waarop ons lichaam reageert
Ventrale vagus (nieuwste)
Wat het doet Rust en verbinding
Hoe het voelt Kalm, sociaal, alert
Sympathisch
Wat het doet Vecht of vlucht
Hoe het voelt Gespannen, angstig, boos
Dorsale vagus (oudste)
Wat het doet Bevriezen of instorten
Hoe het voelt Verdoofd, leeg, dissociatie
Ons lichaam beweegt automatisch op en neer tussen deze toestanden.
- De autonome ladder
- Bovenaan (ventraal): veilig, verbonden, energiek. Hart en spijsvertering gezond.
- Midden (sympathisch): alert, gespannen, angst of boosheid.
- Onderaan (dorsaal): shutdown, vermoeid, hopeloos.
We willen zoveel mogelijk bovenaan zijn, maar kunnen naar beneden glijden bij gevaar.
- Samenwerkende systemen
- Dorsaal: basisfuncties draaien door (adem, hartslag).
- Sympathisch: alarmsysteem, klaar voor actie.
- Ventaal: gevoel van thuis, contact, plezier.
Alle drie moeten samenwerken voor een goed gevoel van welzijn.
- Hoe je het kunt gebruiken
- Befriend: wees vriendelijk voor je lichaam.
- Map & Track: merk op waar je je op de ladder bevindt.
- Tune & Tone: ademhaling, beweging, zingen, sociale steun om terug te keren naar ventraal.
Veiligheid en verbinding zitten in ons lichaam ingebouwd. Als we leren herkennen in welke staat we zitten en het ventrale systeem oefenen, kunnen we rustiger worden, beter omgaan met stress en meer veerkracht ontwikkelen.
Misschien ook handig om deze te kennen: 4 xR:
- Vier R’s: Recognize (herken), Respect (respecteer de overlevingsreactie), Re-story (herformuleer het verhaal), Regulate/Co-regulate (leer terugkeren naar een veilige ventrale vagale staat).
Je hebt er vast vaker van gehoord: regulatie en co-regulatie. Wat betekent dat precies?
Co-regulatie =samen tot rust komen
We kalmeren ons zenuwstelsel het best in contact met een ander mens.
Een therapeut kan dat ondersteunen door:
- een zachte stem en open lichaamstaal,
- oogcontact en eventueel, als de cliënt dat wil, een geruststellende aanraking,
- een stille, prikkelarme omgeving.
Samengevat
Narcistisch misbruik triggert automatisch je alarm- of bevriesreacties. Met de polyvagaaltheorie kun je leren die reacties te herkennen en weer tot rust te komen. Het is belangrijk om je weer veilig te voelen in je eigen lijf, in je relaties en in je dagelijkse leven – dat is de basis voor herstel. Door meer naar je lichaam te luisteren, beter te ademen, steun van anderen te zoeken en een nieuw verhaal voor jezelf te creëren, bouw je stap voor stap meer veerkracht en zelfvertrouwen op.
Slotgedachte
Polyvagaal-geïnformeerde begeleiding of oefeningen zijn geen snelle fix, maar meer een proces van weer connectie maken: met je eigen lijf, met mensen bij wie je je veilig voelt, en uiteindelijk met het leven zelf.
Door op zoek te gaan naar plekken en relaties waar je die veiligheid echt kunt voelen, kan iemand die narcistisch misbruik heeft meegemaakt stapje voor stapje ontdekken: mijn lichaam is weer een fijne, veilige plek, en ik mag opnieuw vertrouwen op verbinding.
Bronnen:
Porges, S.W. (2011). The polyvagal theory: Neuro-physiological foundations of emotions, attachment, communication & self- regulation. New York: W.W. Norton.
Bayleigh Griffith,
https://dwellministry.org/articles/polyvagal-theory-and-abusive-relationships
https://iahip.org/page-1075471
Polyvagal-informed trauma therapy: An overview (Debbie Hegarty)
The Irish Association of Humanistic
& Integrative Psychotherapy (IAHIP) CLG.
https://digitalcommons.lesley.edu/expressive_theses/240/
Bonilla, Giselle, "Healing the Body through Awareness, and Expression: The Polyvagal Theory and the Expressive Arts in Therapy with Women Who Have Been Abused" (2020). Expressive Therapies Capstone Theses. 240.
Download hieronder je eigen checklist 10 stappen voor herstel van narcistisch misbruik
