It's not your fault

Het is niet jouw schuld

Soms is één zin genoeg om een muur van jarenlange schaamte af te breken. In Good Will Hunting herhaalt therapeut Sean keer op keer: It’s not your fault. Het is een klein zinnetje, maar voor iedereen die misbruik of manipulatie heeft meegemaakt, klinkt het als een donderslag.

Dit blog gaat over die kracht van erkenning. Over hoe schaamte je kan vastzetten in een verhaal dat niet van jou is – en hoe heling begint wanneer iemand zacht maar vastberaden zegt: Het is niet jouw schuld.
In dit blog onderzoek ik hoe schaamte ons gevangen kan houden, hoe heling begint bij erkenning – en hoe de Afrikaanse levensfilosofie Ubuntu een weg wijst naar verbinding en zelfcompassie.

Steeds opnieuw

In de film Good Will Hunting is er een beroemde scène waarin Will (gespeeld door Matt Damon) tegenover zijn therapeut Sean (Robin Williams) zit. Dit moment komt aan het einde van een lange reeks gesprekken waarin Sean stukje bij beetje Will's muur van sarcasme en woede afbreekt.
Sean confronteert Will met de pijnlijke waarheid over zijn jeugd: het geweld en de mishandeling die hij heeft meegemaakt. Terwijl Sean zacht en steeds opnieuw zegt: “It’s not your fault”, probeert Will eerst weg te kijken, hij maakt grapjes en lijkt de woorden van zich af te laten glijden. Maar Sean blijft het rustig herhalen, zonder oordeel. Langzaam breekt Wills verzet; hij barst in tranen uit en laat zich uiteindelijk omarmen.

Slachtoffers van misbruik

Als je net als ik narcistisch misbruik heb meegemaakt, grijpt dit moment in de film je echt aan. Het laat zien dat het proces van helen vaak begint op het moment dat iemand die je vertrouwt en om je geeft zegt: “Het is niet jouw schuld.”
Schaamte is een stille metgezel. Na ervaringen met narcistisch misbruik kan die zich vastzetten als een stemmetje dat steeds weer fluistert: het ligt aan jou. Dat stemmetje kan luider zijn dan wat iemand anders je ooit probeert aan te praten. Het voelt soms alsof de hele wereld je heeft laten vallen – en alsof je dat misschien zelfs wel verdiend hebt.
Maar dat is niet waar.

Schaamte

De scène legt bloot hoe diep schaamte kan zitten bij mensen die slachtoffer zijn van misbruik. Will heeft zijn hele leven gedacht dat hij op de een of andere manier schuldig was aan het geweld dat hij meemaakte. Schaamte fluistert dat je “stuk” bent of dat je het misschien verdiende. Sean’s herhaling van “It’s not your fault” is een directe aanval op die innerlijke overtuiging: het is een uitnodiging om die valse schaamte los te laten.
Wat je moet weten: narcistisch misbruik is zo gemaakt dat het je precies dit laat voelen. Het is een patroon van gaslighting, manipulatie en subtiele vernedering dat je stukje bij beetje losmaakt van je eigenwaarde. Die schaamte is dus niet iets wat jij fout hebt gedaan; het is het gevolg van een proces dat heel gericht zo in elkaar zit.

Vergeving?

Schaamte houdt je gevangen in jezelf. Het vertelt je: ik bén fout. Dat maakt vergeven, vooral jezelf vergeven, zo lastig. Want hoe vergeef je iets als je denkt dat het ligt aan wie jij bent?

Vergeving hier gaat niet zozeer om de ander vergeven, maar om jezelf vergeven voor iets waar jij nooit schuld aan had. Het draait erom te beseffen dat je als kind geen controle had en dat je jezelf niet hoeft te blijven straffen voor wat er toen is gebeurd. In de film kan Will pas verder als hij stopt met zo streng voor zichzelf te zijn. De kracht van dit moment zit niet alleen in wat er gezegd wordt, maar juist ook in de stilte, de herhaling en het feit dat Sean echt aanwezig is en blijft. Het laat perfect zien hoe erkenning en empathie schaamte kunnen laten smelten en ruimte maken voor heling.

Dus in plaats van te spreken van vergeving, kunnen we misschien ons richten op erkennen van de pijn, van de schaamte die als een donkere wolk boven je ervaringen hangt. En op het herstellen van je eigen verhaal.
Het kan echt helpen om die stem in je hoofd die blijft zeggen “ik had iets anders moeten doen” eens flink los te laten.
Het laat zien dat herstel mogelijk wordt als je in een veilige omgeving bent, waar mensen je geloven en je echt onvoorwaardelijk accepteren.

Hoe kun je zelf al een eerste stap zetten op die weg?
In mijn zoektocht hiernaar vond ik het begrip Ubuntu: Ik ben, omdat wij zijn.
Ubuntu is een Zuid-Afrikaanse levensfilosofie die  een helend perspectief biedt. Het herinnert ons eraan dat we onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Ik ben, omdat wij zijn.
Waar schaamte je afzondert, nodigt Ubuntu je uit om weer te voelen dat je deel bent van een groter geheel. Jouw waarde staat niet ter discussie; ze wordt gedragen door de gemeenschap van menselijkheid. Het gaat bij deze levenswijsheid om:

• Ontschuldigen: jezelf terughalen en van 'schuld' vrijspreken.
  Ontschuldigen betekent niet ontkennen wat er gebeurd is. Het betekent de beschuldiging loslaten dat jíj verantwoordelijk bent voor het misbruik. Het is een daad van innerlijke rechtvaardigheid, van erkennen dat het gedrag van de ander zijn of haar verantwoordelijkheid was.
• Teruggeven van schuld en schaamte die niet van jou zijn.
• Ervaren dat jouw kern altijd heel is gebleven, ook al is er veel beschadigd.

In deze wijsheid hoor ik ook zelfcompassie. Zelfcompassie vraagt geen grote gebaren. Het begint met kleine, zachte daden: merk op wanneer je innerlijke criticus zich roert. Adem. Noem het: dit is schaamte, dit is pijn.
Spreek jezelf toe zoals je een goede vriend zou toespreken: met vriendelijkheid en zonder oordeel.
Zoek verbinding: met een vertrouwde vriend, een therapeut, of een groep lotgenoten. In de spiegel van anderen wordt je waardigheid zichtbaar. 

Tips:

1. Schrijf een vergevingsbrief aan jezelf, niet om het verleden goed te praten, maar om jezelf te bevestigen in je onschuld.
2. Oefen dagelijks een moment van Ubuntu: denk aan iemand, bekend of onbekend, en zeg innerlijk: jij en ik zijn onderdeel van hetzelfde weefsel.
3. Overweeg professionele ondersteuning, een therapeut die bekend is met trauma en narcistisch misbruik kan helpen om schaamte om te zetten in kracht.
4. Vier kleine overwinningen. elke keer dat je kiest voor zachtheid boven zelfkritiek, herstel je een stukje van je menselijkheid.

It's not your fault
Vergeving betekent niet dat je de ander vrijpleit van verantwoordelijkheid. Het betekent dat jij jezelf bevrijdt van de ketenen van schaamte. In de geest van Ubuntu is jouw herstel niet alleen een persoonlijke overwinning, maar een geschenk aan ons allemaal: jouw heling herinnert ons eraan dat menselijkheid sterker is dan misbruik. 

      Tot je zelf kunt horen kunt zeggen en kunt geloven: It's not your fault'.

Download hieronder de tips om dagelijks te oefenen met deze krachtige woorden: